چگونه آلمحمد (ع) را در رؤیا بشناسیم؟
پاسخ به یک شبهۀ پُرتکرار
چکیده
متن شبهه: چگونه آلمحمد (ع) را در رؤیا بشناسیم و بدانیم که صورت خود آنان را دیدهایم، درحالیکه هرگز چهرﮤ آنان را در بیداری مشاهده نکردهایم؟
پاسخ مختصر:
۱. مسئلۀ «شناختن حجج الهی در رؤیا، مستلزم آن است که قبلاً آنان را دیده باشیم»، از قوانین عالم جسمانی است و لازم نیست در عالم رؤیا صادق باشد.
۲. در طول تاریخ، افراد بسیاری حجج الهی را در رؤیا شناختهاند، بدون اینکه صورت مادیشان را دیده باشند.
۳. براساس احادیث متعدد از آلمحمد (ع)، شناخت حجج الهی در رؤیا، مشروط به دیدن آنان در بیداری نیست.
۴. آلمحمد (ع) در رؤیا با صورتهای مختلفی ظاهر میشوند و همین که در رؤیا اطمینان کنیم و درک کنیم که آلمحمد (ع) را دیدهایم، به معنای مشاهدﮤ خودِ ایشان است.
پاسخ تفصیلی:
1. عالم رؤیا، جهانی متفاوت از دنیای مادی ماست و مشاهدات ما در آن، از جنس مشاهدات بصری که با چشم سر انجام میشود، نیست. این مسئله برای همگان کاملاً روشن و تجربهشده است که در رؤیا اتفاقاتی رخ میدهد که برخی از آنها با واقعیتهای این جهان جسمانی مغایرت دارد؛ مانند پرواز کردن، صحبت به زبانهای دیگر، نفس کشیدن در آب، تبدیل شدن یک موجود به موجودی دیگر و مواردی از این قبیل.
بنابراین کسی که ادعا میکند تمام قوانینی که در عالم جسمانی وجود دارد، بر عالم رؤیا نیز حمل میشود، باید دلیل محکمی برای این ادعا ارائه دهد، مانند خود ادعایِ شبههکننده، که معتقد هست لازمۀ شناخت فردی در عالم رؤیا، شناخت او و چهرهاش در عالم جسمانی است، درحالیکه دلیلی بر این ادعا وجود ندارد.
2. احتیاجی نیست برای شناخت آلمحمد (ع) در رؤیا، آنان را در بیداری دیده باشیم؛ به چند دلیل:
1. افراد بسیاری در این زمان و در طول تاریخ، خلفای الهی را در رؤیا دیدهاند و آنان را شناختهاند، بدون آنکه آنها را در بیداری دیده باشند؛ مانند جندببن جنادﮤ یهودی، که با دیدن رؤیای حضرت موسی (ع)، به دست رسولالله (ص) مسلمان شد. [1] مرد خراسانی كه در زمان امام رضا (ع)، رسول خدا (ص) را در رؤیا میبیند که از غربت فرزندش علیبن موسی سخن میگوید. [2] مادر امام مهدی (ع)، حضرت نرجس (س) که در رؤیا آلمحمد (ع) و حضرت عیسی (ع) را مشاهده میکند و با رؤیا مسلمان و شیعۀ آلمحمد میشود. [3]
در زمان ما نیز افراد بسیاری از علما و دیگر مردم وجود دارند که اهلبیت (ع) را در رؤیا دیدهاند و آنان را شناختهاند، بدون آنکه آنها را در بیداری دیده باشند؛ و گمان نمیرود کسی کثرت این نوع از رؤیاها را انکار کند و آنها را دروغ بشمارد.
2. امام صادق (ع) در زمان خود به اصحابشان آموزش میدادند که برای دیدن رسول خدا (ص) در رؤیا چه اعمالی را پیش از خواب انجام دهند؛ این یعنی میشود رسول خدا (ص) را در خواب ببینیم و ایشان را بشناسیم، بدون اینکه چهرﮤ آن حضرت را در بیداری دیده باشیم. [4]
اگر واقعاً لازمۀ شناخت رسول خدا (ص) در رؤیا، دیدن ایشان در بیداری باشد، هیچکدام از اصحاب امام صادق (ع)، رسول خدا (ص) را در بیداری ندیده بودند تا بتوانند ایشان را در رؤیا بشناسند؛ در این صورت، اعمالی که امام صادق (ع) به آنان آموزش میدهد عبث و بیهوده خواهد بود.
3. رسول خدا (ص) میفرماید: «کسی که مرا در خواب ببیند به یقین خود مرا دیده است، پس همانا شیطان بر صورت من و صورت هیچیک از اوصیای من تا روز قیامت در خواب ظاهر نمیشود.» [5]
رسول خدا (ص) در اینجا کلامی را بیان میکنند تا پیروانشان اطمینان داشته باشند که اگر پیامبر یا اوصیای او را در رؤیا دیدند، حتماً خودِ ایشان را دیدهاند، نه فرد دیگری را. حال اگر ادعا شود لازمۀ دیدن و شناخت رسول خدا (ص) در خواب، مشاهدﮤ چهرﮤ ایشان در عالم جسمانی است، این جملۀ رسول خدا (ص) عبث و بیهوده شمرده میشود که فرمودند: «شیطان تا قیامت بر صورت من ظاهر نمیشود.» چراکه تنها چند دهه بعد از شهادت رسول خدا (ص)، دیگر هیچکس ایشان را در بیداری ندیده بود که بتواند اطمینان کند آن فردی که در رؤیا مشاهده کرده است، پیامبر بوده است. در نتیجه، براساس این سخن پیامبر درمییابیم که شناخت ایشان در رؤیا، نیازی به دیدن ایشان در بیداری ندارد.
4. اگر لازمۀ شناخت ارواح صالحه در رؤیا، مانند ارواح پیامبران و ملائکه، مشاهدﮤ آنان در عالم جسمانی باشد، باید پرسید بسیاری از پیامبران الهی که برای اولین بار بهوسیلۀ وحی جبرئیل یا دیگر ملائکۀ وحی از رسالت خود آگاه شدهاند، از کجا دانستهاند که سخن ملک وحی را در رؤیا یا بیداری میشنوند؟ درحالیکه آنان را پیشتر در عالم جسمانی ندیده بودند؟ [6]
5. پیامبر خدا (ص) میفرماید:
«من رآني في المنام فقد رآني، فإني أرى في كل صورة» «هرکس مرا در خواب ببیند به یقین خود مرا دیده است، پس همانا من در رؤیا به هر صورتی دیده میشوم.» [7]
پُرواضح است که رسول خدا (ص) یک صورت جسمانی بیشتر ندارد، و در اینجا بیان میکنند که من در رؤیا بر بیش از یک صورت ظاهر میشوم و نیز هرکس مرا ببیند خودِ مرا دیده است. بنابراین، لازمۀ شناخت رسول خدا (ص) یا اوصیای ایشان در رؤیا، شناخت ایشان در بیداری نیست، چراکه آنان همیشه بر صورت عالم جسمانی خود در رؤیا ظاهر نمیشوند.
سوم. چرا برای شناخت آلمحمد (ع) در رؤیا، نیازی به دیدن آنان در بیداری نیست؟
برای پاسخ به این سؤال، به سه نکته اشاره میکنیم و در انتها بر مبنای این سه نکته نتیجهگیری خواهیم کرد.
نکتۀ اول: رؤیای ما چگونه شکل میگیرد؟
رؤیا، همانطور که پیشتر اشاره شد، حاوی تصاویری از اشیاء، افراد، مکانها و ... است، بدون آنکه مادهای در آنجا وجود داشته باشد. انسان این تصاویر را بدون استفاده از چشم سر، درک میکند و میبیند. بنابراین، باید دوباره تأکید کنیم که رؤیایی که ما میبینیم، اصلاً با چشم سر دیده نمیشود و جسم مادی هیچ شیئی را مشاهده نمیکنیم، بلکه صرفاً تصاویری را ادراک کرده و به حضور آن شیء خاص اطمینان پیدا میکنیم؛ مثلاً احساس میکنیم آبی را لمس کردهایم، جنگلی را دیدهایم یا کوهی را مشاهده کردهایم و ... .
نکتۀ دوم:
طبق روایتی که در سطور بالاتر آورده شد، شیطان نمیتواند بر صورت رسول خدا (ص) و هیچیک از اوصیای ایشان ظاهر شود.
نکتۀ سوم:
آلمحمد (ع) در رؤیا با صورتهای مختلفی دیده میشوند که تنها یکی از آنها، صورت مادیشان در عالم جسمانی است، [8] این بدان معناست که شیطان توانایی تمثل بر هیچیک از صورتهای آنان را در رؤیا ندارد.
نتیجهگیری:
براساس این سه نکته، روشن میشود که امکان ندارد در رؤیا صورتهایی را ببینیم و در خودِ رؤیا اطمینان حاصل کنیم و درک کنیم که آنان آلمحمد یا یکی از خلفای الهی هستند، درحالیکه شیطان یا یکی از یاران او را دیده باشیم، چه صورت مادی حجج الهی را از پیش بشناسیم، چه نشناسیم، و چه صورتی که در رؤیا دیدهایم مطابق با توصیفات ظاهری آنان باشد یا نباشد.
والحمدلله وحده وحده
پانویسها:
- [1] محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج ۳۶، ص ۳۰۴.
- [2] شیخ صدوق، عیون أخبارالرضا، ج ۲، ص ۲۵۷.
- [3] شیخ طوسی، الغيبة، ص٢١٠.
- [4] سیدبن طاووس، فلاح السائل، ص ۲۸۵.
- [5] محدث نوری، دار السلام، ج ۴، ص ۲۷۳.
- [6] سید احمد الحسن، عقاید اسلام، ترجمۀ فارسی، ص ۱۰۹.
- [7] رسول خدا (ص) میفرماید: «کسی که مرا در رؤیا ببیند خود مرا دیده است، پس همانا به یقین من در هر صورتی دیده میشوم.» مجلسی، بحارالأنوار، ج ۶۱، ص ۲۳۵.
- [8] همان
