منشأ تمدن سومری
چکیده
آیا تمدن سومری، حاصل تکامل طبیعی و اجتماعی جوامع انسانی است، یا خاستگاهی دیگر دارد؟
تمدن سومری، نخستین تمدن بشری است که آثارش به جای مانده است. سومریان با هدف تحقق عدالت اجتماعی، قوانینی را برای ضابطهمند ساختن شیوۀ تعامل بین افراد وضع کردند.[1] آنها رفتارهای اجتماعی سازمانیافته از جمله برپایی دولت و حکومت، سازماندهی کشاورزی، سازماندهی طب، تعیین دارونامه و ... داشتند. [2] همچنین دستاوردهای علمی و صنعتی بسیاری داشتند، دیندار بودند، به ماوراءالطبیعه اهتمام میورزیدند و ادبیات را در والاترین سطح برای ما به یادگار گذاشتهاند. همۀ اینها نشان از جهشی فرهنگی در سیر تکامل بشر دارد که تا پیش از آن موجود نبوده یا حداقل بهصورت مدوّن و سازمانیافته امکان بروز پیدا نکرده است.
زبان سومری با دیگر زبانهای سامی که در بینالنهرین وجود داشته، متفاوت است، که این موضوع سبب بروز مشکلاتی در تعیین اصل و منشأ سومریان بوده است؛ بر همین مبنا، بسیاری از پژوهشگران خاستگاه سومریان را به جاهای دوردستی همچون هند، شرق آسیا و حتی اروپا نسبت میدادند؛ تا اینکه برخی دانشمندانی از جمله ژوزف هالوی و نائل حنون دریافتند زبانهای اکدی و بابلی مشتق از زبان سومری است، و سومریان در واقع از جایی نیامده و از ابتدا در منطقۀ بینالنهرین بودهاند. [3] اما پرسشهایی باقی میماند؛ اینکه سومریان از کجا به بینالنهرین آمده و ارزشهای اخلاقی و فرهنگی خود را از چه کسانی به ارث بردهاند؟
با توجه به اینکه تمدن سومری بهیکباره و ناگهانی ظهور یافته، برای یافتن منشأ تمدنشان چارهای باقی نمیماند جز اینکه به آثار خودشان رجوع کنیم. آنها خود را میراثدار پدرانشان دانستهاند که سیاهسر بوده و از جهت فرهنگی و اخلاقی از سومریان بهتر بودهاند؛ این سیاهسران منطبق با مهاجران هوموساپینس هستند که از آفریقا به خلیج فارس فعلی ـکه منطقهای خشک و حاصلخیز بودهـ پا گذاشتند و تا زمان طوفان در آن ساکن شدند. پس از وقوع طوفان، عدهای که باقی ماندند به بینالنهرین مهاجرت کردند و نخستین روستاهای سومریاکدی را بنیان نهادند که اساس تمدن سومری به شمار میرود. [4]
این قوم علاوه بر اینکه دارای کهنترین فرهنگ و تمدن ثبتشدۀ بشری است، قدیمیترین دین ضابطهمند را نیز داراست. دینی که ادیان بعدی از جمله یهودیت، مسیحیت و اسلام، صرفاً ناقل آن و ارزشهای آن بودهاند. تنها تفسیر منطقی برای بیان علت جهش تمدن سومری، ورود دین به معادلۀ آنهاست. دینی که پس از دمیدهشدن نفْس در آدم (ع) و بنیآدم، از آسمان نازل شد و انسان را از تعاملات خودخواهانه به ارزشهای والای اخلاقی مثل ایثار سوق داد. دینی که ابراهیم (ع)، پیامبر سومری، آن را از نوح (ع)، و نوح (ع) آن را از آدم (ع) به ارث برد؛ و برای آدم (ع) از آسمان نازل شد.
«بنا بر عقیدۀ بابلیها (وارثان سومریان)، دستیابی انسانها به آنچه بشر و حیوان را از یکدیگر تمییز میدهد ـاز قبیل شخمزدن مزارع و شهرسازیـ نه از راه جستوجو و کندوکاو و نه از راه تجربهاندوزی و تلاشهای گوناگون و نه با کار گروهی صورت گرفته؛ بلکه دانش بهصورت ناگهانی و یکجا از سوی خدایان بهسوی آنان نازل شده است.» [5]