همراه با سید بن طاووس
چکیده
سيد رضىالدين، على بن موسى بن جعفر بن طاووس، معروف به «سید بن طاووس» از علمای شهیر و باتقوای شیعه و از نوادگان شیخالطائفه، طوسی است. او در سال 589ق در شهر حله به دنيا آمد.
او در کتاب جمالالاسبوع بکمال العمل المشروع، ص 506 تا520 روایت معروفی را از جدش شیخ طوسی از یونس بن عبدالرحمان نقل میکند که امام رضا ع سفارش کردند برای صاحبالامر، امام زمان ع چنین دعا شود؛ دعایی نسبتاً طولانی دربارۀ امام مهدی و صاحبالامر ع که در انتهایش چنین آمده و همین قسمت پایانی شاهد کلام ما و محل بحث ماست:
«... اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى وُلَاةِ عَهْدِهِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ وَ بَلِّغْهُمْ آمَالَهُمْ وَ زِدْ فِي آجَالِهِمْ وَ أَعِزَّ نَصْرَهُمْ وَ تَمِّمْ لَهُمْ مَا أَسْنَدْتَ إِلَيْهِمْ فِي أَمْرِكَ لَهُمْ وَ ثَبِّتْ دَعَائِمَهُمْ وَ اجْعَلْنَا لَهُمْ أَعْوَاناً وَ عَلَى دِينِكَ أَنْصَاراً فَإِنَّهُمْ مَعَادِنُ كَلِمَاتِكَ وَ أَرْكَانُ تَوْحِيدِكَ وَ دَعَائِمُ دِينِكَ وَ وُلَاةُ أَمْرِكَ وَ خَالِصَتُكَ مِنْ عِبَادِكَ وَ صَفْوَتُكَ مِنْ خَلْقِكَ وَ أَوْلِيَاؤُكَ وَ سَلَائِلُ أَوْلِيَائِكَ وَ صَفْوَةُ أَوْلَادِ رُسُلِكَ وَ السَّلَامُ عَلَيْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ» «خدایا درود بفرست بر ولیعهدهای او و امامان بعد از او و آنها را به آرزوهایشان برسان و بر عمرشان بیفزای. آنها را گرامی بدار و آنچه از امر خود به آنها محوّل کردهای کامل کن و پایههای آنها را استوار کن و ما را از یاوران آنها و دینت قرار بده. همانا آنها معدن کلمات تو و ستونهای توحید تو و دین تو هستند و آنها ولیامرهای تو و پاکان و برگزیدگان از بندگان تو هستند و آنها اولیای تو و از نسل اولیای تو و برگزیدگان فرزندان رسول تو هستند و سلام و رحمت و برکات خداوند بر آنها باد.»
سید بن طاووس که این فقره از دعا و مصداق این افراد برایش ابهام داشت، درصدد توجیه این قسمت برمیآید تا بتواند مصداقی برای این افراد مذکور در این دعا پیدا کند. بعد از سلام و صلوات و دعا برای امام مهدی ع، در این فقره مواجه میشویم با افرادی که از آنها به عنوان ولیعهدهای امام مهدی ع و امامان بعد از ایشان یاد شده است؛ نه فقط ذکری تنها، بلکه بهگونهای خاص و با صفاتی خاص از آنها یاد میشود.
سید بن طاووس میگوید: «شاید مراد از ائمه و ولیعهدهایی که در اول این فقره ذکر شده، امامان نماز جماعت باشد که امام زمان ع در آن دوره، آنها را برای اقامۀ نماز و بیان احکام به شهرهای مختلف میفرستد.» اما نکتهای ذهن سید بن طاووس را آزار داده و آن کلمۀ «من بعده: بعد از امام زمان ع» است؛ چون در روایت نگفته است که امامان در زمان حضور امام مهدی ع، بلکه فرموده «امامان بعد از ایشان». لذا باز سید بن طاووس در جهت توجیه بر میآید و منظور از این قسمت را اینگونه توجیه میکند که یعنی «بعد از درود بر امام مهدی ع، به آنها درود بفرست». وی برای این توجیهش به این نکته اشاره میکند که ولیعهد و والیان عهد، در زمان حضور و حیات امام زمان ع معنا دارد، نه بعد از وفات ایشان. منظور سید بن طاووس این است که به کسی «ولیعهد» میگویند که هنوز امیر و حاکمی که او را ولیعهد خود کرده، زنده است؛ مثلاً زمانی که مأمون عباسی امام رضا ع را ولیعهد خود کرد، در این صورت کلمه ولیعهد در زمان حضور و حیاتِ مأمون معنا دارد، نه بعد از مرگ او؛ لذا سید بن طاووس چنین نتیجه میگیرد که چون در اینجا از کلمه ولیعهدها استفاده شده پس مراد از ائمه، ائمۀ بعد از امام زمان ع نیست و در نتیجه کلمه «مِن بعدِه» به صلوات و درود برمیگردد؛ یعنی بعد از صلوات و درود بر امام مهدی ع به امامان نماز جماعات ایشان نیز درود بفرست!
وی باز در ادامه چون توجیه خودش را چندان دلچسب ندیده، میگوید:
«شاید در اصل، این روایت "الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلدِه" باشد، نه "مِن بَعدِه"؛ چون هم شاهدی در روایات دیگر دارد و هم در نسخۀ دیگری اینگونه آمده است.» الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلدِه یعنی امامان از فرزندان امام مهدی ع. ابنطاووس میگوید: «در روایت وارد شده است که فرزندان امام زمان ع جزو بندگان نیک در زمان حیات ایشان هستند؛ همچنین روایت مستندی یافتم که امام مهدی ع فرزندانی دارد که آنها حاکمان در سرزمینهای اطراف هستند که درجات بالایی از صفات ابرار و نیکان را دارا هستند.»
امروز با ظهور حقیقت و فاششدن اسرار مهدیین و ذریۀ قائم ع توسط سید احمدالحسن، فهم و تفسیر این روایات برای ما آسان شده است و به قول معروف معما چو حل گشت آسان شود؛ اما باید برای متوجهنشدن و ابهام این دسته از روایات به امثال سید بن طاووس حق داد. وقتی از زمان خود پیامبر اکرم ص قرار نبوده است کسی بهتفصیل، به جزئیات امر مهدیین و ذریۀ قائم ع پی ببرد و آنها سرّی از اسرار پیامبر و ائمه معصومین ع بودهاند که باید در وقت ظهورشان برای همه علنی و آشکار میشدهاند، پس نباید از شیعیان حتی اشخاص برجستهای مانند سید بن طاووس انتظار داشته باشیم که منظور از ولیعهدهای امام زمان ع و ائمه از فرزندان ایشان را بدانند. منظور از ولیعهدها و امامان بعد از امام مهدی ع همان دوازده مهدی هستند که پیامبر اکرم ص در شب وفاتشان از آنها بهعنوان جانشینان امام مهدی ع یاد کرد و از اولین آنها به عنوان اولین مقربین و مؤمنین به پدرش امام مهدی ع یاد کرده است. آنچه مُسلّم است این است که روایت وصیت از آن جهت که تنها وصیت بهجامانده از پیامبر اکرم ص است حاکم و مفسّر همۀ روایات دیگرِ عصر ظهور و مرتبط با جانشینان امام مهدی ع در عصر ظهور خواهد بود و از همین جهت در روایات زیادی از وصیت پیامبر اکرم ص بهعنوان علامت غیرمشتبهِ قائم ع در زمان ظهورش نام برده شده است.
چند نکته مهم در این روایت وجود دارد که با هم مرور میکنیم:
- «وُلَاة عهدِ» امام مهدی ع یعنی ولیعهدهای آن حضرت. ولیعهد همان طور که سید بن طاووس به آن اشاره کرده است در زمان حضور امام زمان ع ولیعهد نامیده میشود. این نشان میدهد که در زمان حضور و حیات امام مهدی ع، نهتنها یک ولیعهد بلکه تعدادی از ولیعهدها برای مردم مشخص و معین است؛ بهعبارت دیگر اینکه مردم قبل از وفات امام مهدی ع میدانند و مطلع خواهند شد که حضرت پس از وفاتش تا روز قیامت یکی پس از دیگری جانشینانی دارد که در قسمت دوم این فقره، از این ولیعهدها بهعنوان امامانِ بعد از امام مهدی ع یاد شده است؛ یعنی اولاً بعد از امام مهدی ع مهدیین از فرزندانش یکی پس از دیگری امام و سرپرست مردم در زمین خواهند شد و ثانیاً این تعداد از ائمه و پیشوایان، در زمان حضور امام مهدی ع، معلوم و معروف خواهند شد و از این جهت به آنها ولیعهدهای امام زمان ع گفته شده است.
- این جماعت از ولیعهدهای امام زمان ع و جانشینان بعد از او چنان عالیمقام و پراهمیت هستند که در این روایت بعد از دعای خاص و ویژه برای امام مهدی ع از آنها یاد میشود و چنان برای آنها دعا میشود و چنان از صفات آنها یاد میشود که اندکتأمل و انصافی انسان را وامیدارد که این جماعت را بسان خودِ ائمه و پیشوایان معصوم الهی بداند، نه در حدّ و اندازۀ ائمۀ نماز جماعت. آیا عقل سلیم میتواند بپذیرد که منظور از این افراد، افراد پاک و خاصی همچون فرزندان امام مهدی ع باشند، اما نه فرزندانی که امام و پیشوای مردم باشند؟!
- توجه ویژه و منصفانه به صفات این افراد بهوضوح نشان میدهد که این افراد، پیشوایان مردم و جانشینان بعد از امام مهدی ع هستند که حرکتِ انقلابی امام مهدی ع را ادامه میدهند. برگردید و به صفات مذکور در روایت دقت کنید. آیا این صفات و ویژگیها و دعاهای در حق ایشان دربارۀ افرادی است که تنها در زمان حیات خود امام مهدی ع عهدهدار کاری هستند؟ یا بالعکس، این صفات نشان از کسانی دارد که پس از امام مهدی ع، جانشینان وی هستند و عهدهدار حکومت و ادامهدادن حرکت انقلابی امام مهدی ع هستند؟
اگرچه برای این ندانستنها برای امثال سید بن طاووس عذر و بهانهای هست، امروزه برای کسانی که سید احمدالحسن با وصیت بازدارنده از گمراهی با آنان مواجه شده است، هرگز هیچ عذر و بهانهای پذیرفتنی نیست؛ وصیتی که نهتنها توسط پیامبر اکرم ص ضمانت شده است که تا روز قیامت کسی را گمراه نکند، بلکه طبق روایات بهعنوان علامت مشخصۀ قائم و مدعی حق معرفی شده است. (ر.ک: تفسیر عیاشی، ج1، ص65)
