انتخاب الگوی شایسته
ضرورت الگوسازی برای کودکان از کلام سید احمدالحسن (ع) و علم روانشناسی
چکیده
یکی از کارآمدترین روشهای تربیت که غالباً والدین از آن بهره میجویند تربیت به روش الگوسازی است.
در این روش کردار مطلوب عملاً در معرض دید متربی* قرار میگیرد.
متربی با همانندسازی شخصی که بهعنوان الگو برای او مدنظر قرار گرفته است، ویژگیهای رفتاری و اخلاقی فرد را سرمشق خود قرار میدهد.
در این مقاله سعی بر این شده است که یکی از روشهای تربیتی از طریق الگوسازی از دیدگاه روایات و علم روانشناسی و کلام سید احمدالحسن بررسی شود.
گاه والدین خود الگوی مناسب در ذهن کودک خود هستند و گاه والدین با انتخاب الگوی شایسته، تربیت کودک را تسهیل میبخشند.
شاید بتوان گفت بیشتر از آنچه شنیدهها بر عملکرد انسان مؤثر باشد، رفتار عملی میتواند عاملی مؤثر در انتخاب عملکرد فرد باشد.
در روایتی از امام صادق علیهالسلام میخوانیم:
«کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِأَعْمَالِکُمْ وَ لَا تَکُونُوا دُعَاةً بِأَلْسِنَتِکُم»
«مردم را با رفتار خویش به حق دعوت کنید نه با زبان خویش.» (سفینةالبحار، ج2، ص278)
آلبرت بندورا، روانشناس محقق و یکی از نظریهپردازان یادگیری اجتماعی معتقد است که بخش مهمی از آنچه شخص یاد میگیرد از طریق تقلید و الگوگیری است.
وی دراینباره تأکید دارد که افراد از طریق تقلید رفتار افراد دیگر یا الگو قراردادن آنها یاد میگیرند. گاهی رفتار از طریق تقلید یک رفتار خاص همانند نمازخواندن و گاه رفتار سازمانیافتهای از طریق مربی به کودک آموزش داده میشود.
الگوگیری در سنین کودکی و نوجوانی گاه بهطور نمادین اتفاق میافتد. این را میتوان در الگوگیری کودک یا نوجوان از قهرمان برنامههای تلویزیونی، ورزشی و شخص موردعلاقهاش مشاهده کرد. این مسئله در رفتارهای حرکتی و حتی چهرۀ فرد بهوضوح نمایان میشود.
پس بهتر است والدین با ارائۀ الگوی مطلوب و مؤثر، در انتخاب رفتارهای زندگی به او کمک کنند.
الگوی مناسب در برخورد با مسائل مختلف اخلاقی، سیاسی و ارزشهای اجتماعی میتواند کارآمد باشد.
ویژگیهای یک الگوی کارآمد:
1. کسی که بهعنوان الگو میتواند مثمر ثمر باشد، باید قبل از دگرگونسازی، خودسازی کرده باشد.
حضرت علی علیهالسلام میفرماید:
«مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَعَلَيْهِ أَنْ يَبْدَأَ فَلْيَبْدَأْ بِتَعْلِيمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِيمِ غَيْرِهِ»
«آنکه خود را پیشوای مردم میسازد، پیش از تعلیم دیگری باید به ادبکردن خویش بپردازد.» (نهجالبلاغه، حکمت 73)
2. شخصی میتواند الگوی مناسبی برای کودک باشد که رفتار و گفتار یکسانی داشته باشد. در روایات ما همواره بر این تأکید شده است که هر آنچه برای خود میپسندی، برای دیگران هم بپسند. نمیشود که انسان دیگران را امر به کاری کند، در حالی که خود ملزم به انجام آن عمل نیست.
3. در الگوسازی از محبتکردن نباید غافل شد.
بدیهی است که برای مسلمانان بهترین الگوهای نظام هستی، پیامبر و اهلبیت علیهمالسلام هستند؛ چنانچه قرآن کریم دربارۀ پیامبر میفرماید:
(لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ) (احزاب، 21)
(همانا رسول خدا برای شما سرمشق نیکویی است...).
وقتی کلام فرستادۀ امام مهدی و نایب بر حق ایشان، سید احمدالحسن را نیز بررسی میکنیم، میبینیم ایشان نیز برای خود الگویی از اهلبیت قرار دادهاند؛ تا آنجا که در پرسش دهم از پرسش 236 پاسخهای روشنگرانه میفرمایند: «آیا برای من و انصار الگویی در حسین نباشد؟»
پس انتخاب الگو نهتنها برای کودک و نوجوان، بلکه برای مسلمانان نیز باید هریک از اهلبیت باشند. این را میتوان برای کودک با تعریف برخوردهای دلنشین اهلبیت با کودکان دلپذیر ساخت.
یمانی موعود، سید احمدالحسن در پرسش 580 از همین کتاب میفرمایند:
«آیا در فاطمه و آنچه برای او پیش آمد الگویی برای شما نیست؟ آیا در زینب و آنچه برای او پیش آمد الگویی برای شما نیست؟ به خدا سوگند اگر صبر پیشه کنید و با چنگ و دندان به دینتان محکم چنگ بزنید، همۀ خیر دنیا و آخرت را خواهید دید... .»
نتیجهگیری
از روشهای کارآمد در تربیت کودک، انتخاب الگوی شایسته برای کودک است که شخص الگو باید قبل از الگودهی، خودسازی کرده باشد و رفتار و گفتار یکسانی داشته باشد و در این راه از محبت نیز بهره بجوید. این منش و کردار در رفتار اهلبیت بهوضوح دیده میشود.
------------
* فردی که تحت تربیت والدین یا معلمان یا اصلاحگران اجتماعی قرار دارد.
