بررسی تاریخی سن ازدواج و شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها)
چکیده
مبنای این نوشتار، پیامی از یمانی آل محمد(ع)، سید احمدالحسن(ع)، در صفحۀ مبارک فیسبوک ایشان(ع) است که هر انسان حقجویی را به تحقیق و تدبر وا میدارد. پیام بدین شرح است:
Alwaseela taha" نوشت:
سلام علیکم و رحمة الله تعالی و برکاته
مولایم، ازدواج خانم فاطمه زهرا(ع) با امام علی(ع) چگونه بود؟!
به این دلیل که از کودکیام شنیدم خانم فاطمه زهرا(ع) در حالی که 18 سال بود، وفات نمود؛ و در آن زمان، ازدواج کرده بود و مادر 3 کودک بود.
ای زادۀ بزرگان(علما) امیدواریم [برایمان] توضیح دهید.
آقای من، انشاءالله در زمان نزدیک و زود، خداوند برای شما تمکین حاصل کند؛ التماس دعا.
پاسخ سیداحمدالحسن(ع):
«و علیکم السلام و رحمة الله و برکاته
اینکه عمر ایشان (درود خدا بر او)، هنگام شهادت 18سال بوده است، صحیح نیست.»
[25نوامبر2017م]
چه بسا این پرسش، مسئلهای برای اکثر شیعیان، بهویژه قشر جوان امروزی بوده باشد که آیا بهراستی موضوع کودکهمسری در خاندان اهلبیت(علیهم السلام) هم رایج بوده است؟ چنانکه برخی، آن را دستاویز قرار دهند و بعضاً تأییدی بر عمل غیرمنطقی خویش خوانند!؟ و برخی نیز آن را مستمسکی برای تخریب چهرۀ تشیع و اسلام نمایند!؟ تا اینکه الحمدلله سید یمانی(ع) با این فرمایش خود، خط بطلان بر چنین افکار باطلی کشیدند. حال بد نیست نگاهی نیز بر اخبار روایات تاریخی داشته باشیم تا مسئله بیشتر روشن شود.
حضرت فاطمه زهرا(ع) در بیستم جمادیالثانی به دنیا آمد. ظاهراً در روز تولد ایشان(ع) چندان اختلافی نیست؛ (حداقل در بین شیعیان)، اما سال تولد ایشان(ع) محل اختلاف تاریخنگاران است و اقوال گوناگونی در این زمینه وجود دارد. عدهای سال تولد ایشان را پنج سال قبل از بعثت و برخی دیگر آن را پنج سال بعد از بعثت پیامبر(ص)گفته اند[1]
اکنون مسئله این است: اگر تولد حضرت فاطمه زهرا(ع) پنج سال قبل از بعثت و شهادت ایشان(ع) در 29سالگی است، چگونه با اخباری که تکوین نطفۀ مطهر ایشان(ع) را در شب معراج رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و از میوهای بهشتی می انگارند[2]، مطابقت خواهد داشت!؟
بدون تردید معراج پیامبر (صلی الله علیه و آله) بعد از بعثت واقع شده است، که عدهای آن را اوایل بعثت [البدایه و النهایه، ج3، ص108]، برخی پانزده ماه پس از بعثت [سیره مغلطهای، ص27] و برخی هجده ماه پس از بعثت [شرحالشفا، ج1، ص151] و برخی در سالهای دیگری ذکر کردهاند که چه بسا ممکن است بیش از یک بار، اتفاق افتاده باشد. (بایسته است در زمان مناسب از سید یمانی(ع) استفتاء شود).
بر این اساس هیچیک از دو تاریخ مشهور پنج سال قبل از بعثت و پنج سال بعد از بعثت را نمیتوان بهطور قاطع بهعنوان سال ولادت آن حضرت پذیرفت؛ لیکن با بررسی دقیقتر اخبار، خواهیم دید که نظریۀ سومی نیز وجود دارد:
یعقوبی- متوفی 284ه.ق- تاریخنگاری که گرایش وی به تشیع معروف است مینویسد: «فاطمه زهرا(ع) هنگام وفات 23 سال داشت» [تاریخ یعقوبی، ج2، ص115]؛ عدهای دیگر از علمای بزرگ شیعه بر همین رأیاند و تولد فاطمه(ع) را 20 جمادیالثانی سال دوم بعثت ذکر کردهاند، آنها عبارتاند از:
«شیخ مفید- متوفی 413ه- [حدائق الریاض، به نقل از بحارالانوار، ج43، ص8.]؛ شیخ طوسی- متوفی 460ه- [مصباح المتهجد، ص732]؛ کفعمی [مصباح کفعمی، ص512]»
این سخن ایشان با سخن علمای اهل سنت که تولد حضرت زهرا(ع) را در سن 41 سالگی پیامبر (صلی الله علیه و آله) میدانند تا حد زیادی مطابقت دارد نظیر:
«بیهقی- متوفی 458ه- [دلائل النبوه، بیهقی، مترجم، ج1، ص217]؛ حاکم نیشابوری- متوفی 405ه- [مستدرک، حاکم، ج3، ص161]؛ خوارزمی- متوفی 568- [مقتلالحسین، خوارزمی، ج1، ص51]، محبالدین طبری- متوفی 694ه- [ذخائر العقبی، ص26]»
در نتیجه سخن علمای شیعه و سنی که ولادت فاطمه(ع) را 20 جمادیالثانی سال دوم بعثت، یا در سن 41 سالگی پیامبر(ص) ذکر کردهاند کاملاً با هم مطابقت دارد؛ زیرا پیامبر(ص) در 12ربیعالاول یا 17ربیعالاول عام الفیل به دنیا آمد و در ماه رجب یا رمضان، آغاز 40سالگی به نبوت مبعوث گردید که در هنگام بعثت 39 سال و چهار یا شش ماه از سن شریف حضرتش میگذشت؛ بنابراین در 20 جمادیالثانی سال دوم بعثت رسول خدا (ص) در چهل و یکمین سال زندگیاش بود. در این صورت آن بانو هنگام ازدواج حدود 14 سال و هنگام رحلت 23 سال داشته است.
از سویی دیگر، بر اساس نوشتۀ مسعودی-متوفی 345ه- به نظر میرسد در قرن اول، دوم، سوم و چهارم هجری، نزد شیعیان و فرزندان فاطمه(ع) چنان شهرت داشته که آن حضرت در سن 29 سالگی وفات نموده است [التنبیه و الاشراف، ص250]؛ بنابراین ازدواج ایشان در سن 18 یا 19 سالگی بوده است.
خبری دیگر، در بحارالانوار، ج3و4 –ص213- آمده است که سخن مسعودی را تأیید میکند، و آن جریان گفتوگوی جناب «عبدالله بن حسن»(ع) در حضور «کلبی» دانشمند نسبشناس معروف با «هشام بن عبدالملک اموی» است.
«هشام از عبدالله بن حسن سوال کرد: فاطمه زهرا (ع) چند سال عمر کرد؟ عبدالله بن حسن پاسخ گفت: سی سال. هشام این سؤال را از کلبی پرسید و او پاسخ داد: سیوپنج سال.
هشام رو به عبدالله بن حسن(ع) کرد و گفت: پاسخ کلبی را شنیدی، او عالم به انساب است. عبدالله بن حسن(ع) گفت: احوال مادر مرا از من باید پرسید و احوال مادر کلبی را از او.»
این گفتوگو در حدود سالهای 105 تا 125 ه.ق، صورت گرفته و عبدالله بن حسن(ع) خود نوادۀ حضرت زهرا(ع) است. سخن او با سخن مسعودی که وفات فاطمه(ع) را در 29سالگی میداند اختلاف چندانی ندارد.
در نتیجه بهروشنی میبینیم که اخبار و اقوال تاریخی نیز در راستای فرمایش سید احمدالحسن الیمانی(ع)، قرار دارد و دستکم مؤید آن است که حضرت فاطمه زهرا(ع) در هنگام شهادت 18 ساله نبودهاند و موضوع کودکهمسری دربارۀ ایشان صادق نیست[3]
الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین بولایت ائمة الهدی و المهدیین (علیهم السلام)
پانویسها:
-
[1]
طبری-متوفی 310ه-؛ ابوالفرج اصفهانی- متوفی 356 ه-؛ [مقاتل الطالبین، ص30]؛ احمد بن حنبل- متوفی 241 ه-؛ ابوطلحه شافعی-متوفی 654-؛ [مطالب السئول، ص9] و عدهای دیگر تولد فاطمه (ع) را پنج سال قبل از بعثت ذکر کردهاند و ازاینرو معتقد هستند آن حضرت هنگام رحلت حدود 28 یا 29 سال داشت. مسعودی- متوفی 345 ه- که بسیاری او را شیعه دانستهاند، [برخی نیز او را شیعه زیدی شمردهاند.] مینویسد: «اکثر اهلبیت و شیعیان آنها قائلند که فاطمه(ع) هنگام رحلت 29 ساله بود. [التنبیه و الاشراف، ص250]
علمای شیعه، نظیر کلینی- متوفی 329- در اصول کافی [اصول کافی، ج1، ص458]؛ طبری شیعی- متوفی قرن 4ه- در دلائل الامامه [دلائل الامامه، ص10]؛ طبرسی- متوفی 548ه- در اعلام الوری [اعلام الوری، ص90]؛ مجلسی- متوفی 1110ه- در بحارالانوار [بحارالانوار، ج43، ص7] روایاتی را نقل کردهاند که فاطمه(ع) در بیستم جمادیالثانی سال پنجم بعثت به دنیا آمد که با این حساب آن بانو هنگام شهادت 18 سال داشته است.
- [2] ر.ک: حاکم نیشابوری [مستدرک، حاکم نیشابوری، ج3، ص156]؛ خطیب بغدادی [تاریخ بغداد، ج5، ص 87]؛ محبالدین طبری [ذخائرالعقبی، ص44]؛ ابنمغازلی [مناقب ابنمغازلی، ص358]؛ ذهبی [میزانالاعتدال، ج2، ص297]؛ خوارزمی [مقتلالحسین، ص64] و عدۀ دیگری از علمای شیعه و سنی آن را روایت کردهاند. [لسان المیزان، ج5، ص160؛ عللالشرایع، ص72- تفسیر قمی، ج1، ص365؛ کنزالعمال، ج 13، ص 94؛ نزهة المجالس، ج2، ص223؛ مجمعالزوائد، ج6، ص202].
-
[3]
ناگفته نماند که اربلی در [کشف الغمه، ج1، ص 449]، تاریخ تولد حضرت فاطمه زهرا علیها سلام را سال پنجم بعثت و در سال تعمیر خانۀ کعبه توسط قریش آورده است که به جهت تناقض نهفته در خبر بدان نپرداختیم؛ زیرا پر واضح است سال تعمیر خانۀ کعبه قبل از بعثت پیامبر(ص) بوده است و آن از نزاع شدیدی مشخص میشود که بهموجب کسب افتخار نصب حجرالاسود میان طوایف عرب رخ داد و نهایتاً همگان راضی به داوری محمد امین(ص) شدند. زیرا پس از نبوت حضرت محمد، قریش و دیگر طوایف آشکارا با ایشان به دشمنی پرداختند و بههیچوجه راضی به داوری ایشان نمیشدند.
