راهکارهای امرونهی کودک در کلام اهلبیت و فرستادۀ امام مهدی سید احمد الحسن
چکیده
یکی از فرائض مؤثر در دین اسلام، فریضۀ امربهمعروف و نهیازمنکر است که میتواند راهگشای خوبی در مشکلات جامع قرار بگیرد. این امر در منش اهلبیت، در مقابل ظلم ظالم و در مسائل عبادی بهوفور دیده میشود. در این میان خانواده که در همه حال در تلاش است که خوبیها را به کودک خود آموزش دهد و بدیها را از او دور کند میتواند از مسئله امربهمعروف و نهیازمنکر در تربیت کودک خویش بهرهمند گردد.
بهترین امربهمعروف و نهی از منکر آن است که انسان ابتدا خود را مخاطب اوامر و نواهی خویش گرداند، تا بتواند بهصورت عملی مؤید اندرزهای خویش باشد.
امام صادق علیهالسلام در خصوص امربهمعروف و نهیازمنکر میفرمایند:
«انما یامر بالمعروف و ینهی ان المنکر من کانت فیه ثلاث خصال، تارک لما ینهی عنه، عادل فیما یامر و عادل فیما ینهی، رفیق فیما یامر و رفیق فیما ینهی» [1]
کسی باید امربهمعروف و نهیازمنکر کند که سه خصوصیت داشته باشد؛ اول به آنچه فرمان میدهد خود عمل میکند و آنچه را که نهی میکند خود نیز ترک گوید و در امرونهی خود عدالت را رعایت کند و سوم در امرونهی خویش طریق ملایمت و نرمی را در پیش بگیرد.»
پیامبر فرمودند انسان بر فطرت سلیم خلق شده است؛ پس در مبحث تربیتی کودک، پدر و مادر با توجه به ظرفیت شخصی کودک بهتدریج بر امرونهی کودک خویش گام بردارند.
والدین باید بدانند که امرونهی کودک ظرافت خاصی دارد؛ چراکه امرونهی مداوم اعتمادبهنفس کودک را خدشهدار میکند و باعث لجاجت کودک میشود. والدین فهمیم میدانند اگر کودک خود را غرق در محبت کنند و او را مورداحترام قرار بدهند، امرونهیشان نیز کارآمدتر میشود. در این میان امرونهی باید واقعی، بهجا و لازم باشد.
در اینجا به کلامی از امام احمدالحسن یمانی موعود و فرستادۀ امام مهدی اشاره میکنم:
«تربیت صحیح، واجبی است که والدین متحمل اَدای آن هستند. دربارۀ اموری مثل بازی یا مشاهدۀ تلویزیون یا حتی اینترنت و بازیهای کامپیوتری و نظایر آنها، بر والدین واجب است که مراقب فرزندانشان باشند و آنها را از امور فاسدکننده بازدارند؛ مثلاً وقتی بچه برای بازی به سراغ اینترنت میرود باید زیر نظر والدینش باشد، ولی جایز نیست که او را از بازی یا کارهای کودکانه بازدارند؛ چراکه این کار در بزرگسالی تأثیراتی بهدنبال خواهد داشت.
بهعلاوه بعضی از بازیها جنبۀ آموزشی دارند. میتوان کودک را به سمت بازیهای مفید هدایت و تشویق کرد؛ مثلاً میتوان او را به بازیهای فکری یا بازیهای حل معماهای هندسی یا شبیه آنها تشویق نمود. بسیاری از کودکان چنین تواناییهایی را دارند و این کار در نهایت منجر به تکامل گستردۀ قدرت عقلی آنها میشود. بهعلاوه این بازیها میتوانند باعث بازداشتهشدن نوجوانان از فکرکردن به امور فاسد دیگر شود.
میتوان به کودک یا نوجوان، تحقیقکردن را آموخت تا یاد بگیرد و تواناییهایش ارتقا یابد. والدین میتوانند او را به تحقیق دربارۀ مباحث معین علمی یا مسائل مربوط به زندگی روزانه یا تاریخی تشویق کنند؛ اما در خصوص امور دینی، بهعنوانمثال کودک را به بیشتر از نماز جماعت همراه با والدینش وادار نکنید. آرامآرام او را تشویق کنید که دو رکعت نماز بهتنهایی بخواند و در آن برای رفع نیاز معینی دعا کند و هنگامیکه احساس کند نیازش برآورده شده است، ارتباطش باخدا قوی میشود و ایمان آرامآرام در قلبش رسوخ میکند.
خدا را در همهچیز به یاد آنها بیاورید. هنگامیکه با هم درگیر میشوند بهعنوانمثال به یکی از آنها بگویید: با برادر یا خواهرت به نرمی رفتار کن تا خداوند تو را مثل انبیا ـسلاموصلوات خداوند بر آنهاـ قرار دهد؛ و اینگونه اخلاق پاک را در جانهایشان زنده و درعینحال کمالطلبی را نیز برایشان احیا کنید.
اگر یکی از آنها کار خوبی کرد ـبهعنوانمثال نماز خواند یا طاعتی انجام دادـ به او تبریک و سخن نیکو بگویید و بگویید: خداوند به تو عطا میکند، تو را مبارک میدارد و در حضور ملائکهاش از تو یاد میکند.
همچنین میتوانید برنامۀ روزانه برای آنها تنظیم کنید؛ مثلاً یک ساعت یا نصف ساعت برای حفظ سورههای کوچک قرآن؛ به این صورت که هر روز آنها بهدنبال شما بخوانند و بهمرور سورهها را حفظ خواهند کرد.
برای کودکان بالای ده سال برنامۀ هفتگی تنظیم کنید؛ مثلاً سه یا چهار روز اجازۀ بازی نداشته باشند و حتی اگر به آنها اجازۀ ورود به اینترنت یا سرگرمیهای غیردرسی میدهید برای امور علمی یا تاریخی یا خواندن کتاب یا خواندن موارد مخصوص درسیشان یا خواندن داستانهای انبیا و ائمه (ع) و شبیه آنها باشد. بهاینترتیب با توجه و تنظیم زمان آنها نتیجۀ خوبی از آنها حاصل میشود؛ اما با کوتاهیکردن، چه بسا منحرف شوند و شما زیان ببینید و در این صورت، زیان شما بزرگ خواهد بود. متأسفانه بسیاری از پدران مهاجر که دور از سرزمینهای عربی زندگی میکنند با کوتاهیکردن در آموزشدادن آنها به زبان عربی و خواندن و نوشتن آن، در حق فرزندان خود بدی میکنند؛ درحالیکه آنها میتوانند هرروز ساعتی از وقتشان را برای آموزشدادن فرزندان خود به زبان عربی که در خواندن امور دینیشان و اطلاع از جزئیاتش به آن احتیاج دارند صرف کنند و گمان نمیکنم کار مشکلی باشد؛ زیرا در زمانۀ ما کتابها و روشهای آموزش اینترنتی بهوفور یافت میشود و دسترسی به آنها بهآسانی امکانپذیر است.[2]
در این کلام نورانی نکات ارزشمندی یافت میشود:
1. نهی از امور فاسدکننده
2. عدم نهی کودک در بازیهای کودکانه
3. امر به بازیهای مفید و سازنده
4. امر به تحقیق، متناسب سن کودک
5. امر به امور دینی و تشویق مؤثر دراینباره
6. امر به برنامهریزی کودک و نهی از فوت وقت
7. امر به برنامه هفتگی
…
در پایان به این نکته اشاره میکنم که سرمایهگذاری در امرونهی بهموقع در دوران کودکی و نوجوانی باعث میشود تا هزینۀ گزاف ترویج معروف و نهی از منکرات در بزرگسالی پرداخت نشود.
