چندهمسری و استراتژی جنس نر در تکامل

تکامل ‌به‌طور معمول‌ چه رفتار جنسی‌ای را بر حیوان مذکر تحمیل می‌کند؟ آیا ژن‌های جنس مذکر، وی را به‌سوی ارتباط با بیش از یک مؤنث سوق می‌دهند یا خیر؟ همچنین تکامل ‌به‌طور معمول‌ چه رفتار جنسی‌ای را بر حیوان مؤنث تحمیل می‌کند؟

سید احمدالحسن در مقاله‌ای دو استراتژی مختلف جنس ماده و نر را در طول تاریخ تکامل بررسی کرده و به این سؤالات پاسخ می‌دهند.

در خصوص جنس نر: «همواره‌ بقایایی [ژنتیکی] وجود دارد که جنسِ مذکر را به‌سوی انتشار‌دادن ژن‌هایش و پایبند‌نبودن به یک مؤنث، فرامی‌خوانَد؛ بنابراین ژن‌هایی که جنسِ مذکر را به خیانت نسبت به شریک مؤنث فرامی‌خوانند به‌صورت ژن‌هایی غیرفعال، تبدیل و دگرگون نمی‌شوند؛ درست مثل وضعیتی که برای دیگر ژن‌ها در این مسیرِ تکاملی حاصل شده است.» و در خصوص جنس ماده: «جنسِ ماده نیز می‌خواهد ژن‌های خودش را در گسترده‌ترین محدودۀ ممکن منتشر سازد؛ ولی تلاش می‌کند همراه خود شریکی وفادار داشته باشد؛ شریکی که نسبت به فرزندانی که ژن‌های مذکر و مؤنث را ـ‌به‌طور هم‌زمان‌ـ در خود دارند توجه نشان دهد.» (صفحۀ رسمی فیس‌بوک سید احمدالحسن، ۲۴ فوریه ۲۰۱۹)

اما این رفتارها و استراتژی‌های مختلف از کجا سرچشمه گرفته‌اند؟

دو جنس نر و ماده از نظر خصوصیات ظاهری ممکن است تفاوت‌های بسیاری داشته باشند؛ ولی این‌ها تفاوت اساسی نیستند. تفاوت اساسی بین دو جنس در همۀ گیاهان و جانوران در اندازۀ گامت‌های [سلول‌های جنسی] آن‌هاست؛ ماده، گامت‌های بزرگ بی‌حرکت و سرشار از مواد غذایی را می‌سازد که تخمک نامیده می‌شود؛ در حالی که گامت‌های نر یا اسپرم بسیار کوچک بوده و متحرک است. (Davis, 1987) سلول تخمک حاوی زرده است که برای پیشبرد جنین و رساندن آن به مراحل پیشرفتۀ تکوین ضرورت دارد و جنس ماده برای تولید این سلول انرژی فراوانی صرف می‌کند.

گامت‌های ماده (تخمک) معمولاً ۱۰۰ بار بزرگ‌تر از گامت‌های نر (اسپرم) هستند. (Cartwright, 2000) این عدم تقارن در جثۀ گامت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با آن در زادگان، عواقب بسیار گسترده و فراگیری بر رفتارهای جنسی داشته است.

به‌خاطر آنکه ماده بیش از نر منافع خود را در زادگان سرمایه‌گذاری می‌کند، رفتار‌های معاشقه و جفت‌گیری نرها تا حدود زیادی برای رقابت و بهره‌برداری از این سرمایه‌گذاری ماده سمت‌گیری یافته است. در حقیقت ماده مانند منبع ارزشمندی است که نر‌ها بر سر آن به رقابت می‌پردازند. ماده در اکثریت گونه‌ها تأمین‌کنندۀ اصلی منابع تشکیل‌دهندۀ تخم است؛ لذا انتظار می‌رود جفت خویش را به‌دقت انتخاب کند تا در عوض چیزی عایدش شود. انتخاب نر توسط ماده اغلب بر مبنای منابع مادی است که نر می‌تواند ارائه دهد و شاید گاهی بر مبنای تأمین ژن‌های خوب برای زادگانش نیز باشد. رابطۀ دو جنس به‌صورت ائتلاف شکننده‌ای است که در آن هریک سعی دارد موقعیت خویش را در تکثیر ژن‌هایش به حداکثر برساند. نر می‌تواند با یافتن ماده‌های مختلف و تلقیح آن‌ها موفقیت تولیدمثلی خود را افزایش دهد؛ اما موفقیت تولیدمثلی ماده فقط از طریق تبدیل سریع‌تر غذا به تخمک یا زادگان امکان‌پذیر است. این نکته را با تجسم وضعیت پستانداران، از جمله انسان می‌توان به‌خوبی درک کرد. در این‌ها ماده برای تولید یک بچه بایستی چندین ماه وقت صرف کند؛ در حالی که در طی این مدت نر بالقوه توان آمیزش با چندین نفر دیگر را دارد. (Davis, 1987)

سید احمدالحسن در خصوص طبیعت رفتار جنس نر و ماده در مقابل هم می‌گوید:

«نیازمندیم این ارتباط را به‌‌شکل صحیح و دقیق درک کنیم تا بتوانیم بسیاری از مشکلات اجتماعی، عُقده‌ها و بحران‌های روانی را درک کنیم تا برای فراهم‌آمدن راه‌حل‌هایی ثمربخش و صحیح برای این مشکلات زمینه‌‌سازی شود؛ بنابراین ما نیاز مبرمی به دقتِ‌نظر در خصوص طبیعت رفتار "جنسِ نر" در برابر "جنسِ ماده" و طبیعت رفتار "جنسِ ماده" در برابر "جنسِ نر" داریم.» (صفحۀ رسمی فیس‌بوک سید احمدالحسن، ۲۴ فوریه ۲۰۱۹)

آنچه ذکر شد برخی حقایق علمی دربارۀ استراتژی‌های جنس نر و ماده در طول مسیر تکاملی خود است. سید احمدالحسن بیان می‌دارد که پرداختن به این مسائل به‌معنی تشویق به چندهمسری نیست؛ ‌خصوصاً در دوران کنونی که تعداد زن و مرد برابر است‌؛ بلکه پاسخی است محکم و علمی به اشکال مطرح‌شده از سوی خداناباوران به مُجاز بودن «چندهمسری» در اسلام.

ایشان همچنین در خصوص چندهمسری در زمان رسول خداa بیان می‌دارد که تعداد بیشتر زنان نسبت به مردان در آن دوره باعث شکل‌گیری یک مشکل اجتماعی بزرگ شده بود:

«...درصد بسیار زنان، مشکل اجتماعی را در همان محیط تا درجه‌ای افزایش می‌داد، که بیشتر زنانی که موفق به ازدواج نمی‌شدند، پرچم‌هایی را برمی‌افراشتند و اعلام می‌کردند که مایل به ارتباط جنسی با مردان هستند، و به زنان صاحب‌پرچم‌های قرمز معروف بودند؛ و بسیاری از مردان، دختران خود را در حالی ‌که کوچک بودند، در پدیدۀ مشهور به "زنده‌به‌گور‌کردن دختران" می‌کشتند؛ آن ‌هم به‌دلیل فراوانی زنان در آن جامعه، و عدم دستیابی بسیاری از آنان به همسر، و پناه‌بردن به شهوت‌رانی، بدون ضابطه و قانونِ اجتماعی بود... و قانون تعدد همسران ‌که پیامبرa آورد، بهترین راه‌حل برای پدیدۀ اجتماعی سرگردانی زنان بود؛ و در طی چند سال اندک، پدیدۀ زنده‌به‌گورکردن دختران و صاحبان پرچم‌های قرمز به پایان رسید.» (صفحۀ رسمی فیس‌بوک سید احمدالحسن، 14 سپتامبر 2013)

پی‌نوشت:

·         https://www.facebook.com/457397004307968/posts/2003079943072992

·         https://ihelrs.org/1851/

• Davis, N.B. and, Krebs, J.R., 1976. An introduction to behavioural ecology.

• Cartwright, J., 2000. Evolution and human behavior: Darwinian perspectives on human nature. MIT Press.